Ambajogai Information:अंबाजोगाई शहर माहिती
अंबाजोगाई
प्रस्तावना
महाराष्ट्राच्या बीड जिल्ह्यातील अंबाजोगाई हे तालुक्याचे ठिकाण आहे. बीड जिल्ह्यातील या तालुक्याच्या ठिकाणाला पूर्वीच्या काळी ‘आंबानगरी’ असेही नाव होते. अंबाजोगाई या शहरावर
जयवंती नावाच्या राज्याने राज्य केले होते त्यामुळे या शहराला ‘जयवंतीनगर’ असेही संबोधले जाई. त्यानंतर या शहरावर निजामशाहाने राज्य केले. त्या काळात या नगराला ‘मोमिनाबाद’ असे नाव पडले.
१९६२ च्या मराठवाडा मुक्तीसंग्रामानंतर हे शहर महाराष्ट्र राज्यात सामील झाले व या शहरास यशवंतराव चव्हाण हे मुख्यमंत्री असताना अंबाजोगाई असे नाव देण्यात आले.
पौराणिक महत्त्व
हिंदू पौराणिक कथेनुसार, अंबाजोगाई हे ठिकाण मानले जाते जिथे भगवान कृष्णाची पत्नी रुक्मिणीचे राक्षस राजा शिशुपालाने अपहरण केले. या पौराणिक कथांमुळे शहराच्या आध्यात्मिक महत्त्वात एक विशेष आदराची भावना निर्माण झाली आहे.
अंबाजोगाई शहराची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
इतिहासाचा थोडक्यात परिचय
अंबाजोगाई हे शहर मुकुंदराज नावाच्या कवीच्या समाधीसाठी प्रसिद्ध आहे तसेच येथे योगेश्वरी देवीचे मंदिर आहे. या शहरात केदारेश्वर, आंबेश्वर, मानिकेश्वर आणि सकलेश्वर या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या रत्नांनी सुशोभित केलेली मंदिरे वसविलेली होती.
सांस्कृतिक वारसा
अंबाजोगाईच्या इतिहासात अनेक ऐतिहासिक स्थळे आणि प्राचीन वास्तुशिल्प आहेत. या स्थळांमध्ये आजही तेच प्राचीन कलेचे ठसा पाहता येतात, ज्यामुळे इतिहास प्रेमींच्या मनाला वेगळेच समाधान मिळते.
भौगोलिक स्थान
अंबाजोगाई कुठे आहे? अंबाजोगाई महाराष्ट्राच्या बीड जिल्ह्यात स्थित आहे, जे लातूरपासून ५० किलोमीटर बीड पासून साधारणतः ९४ किलो मीटर तर मुंबईपासून सुमारे 350 किमी दूर आहे. या ठिकाणाची भौगोलिक स्थिती आणि स्थानिक हवामान त्यामुळे ते एक आदर्श पर्यटन स्थळ बनते.
हवामान व वातावरण
अंबाजोगाईचा हवामान उष्णकटिबंधीय आहे. येथे उन्हाळ्यात प्रचंड गरमी अनुभवायला मिळते, तर हिवाळ्यात सौम्य वातावरण असते. पावसाळ्यात, हिरवागार निसर्ग आणि ताज्या पावसामुळे परिसराला एक खास आकर्षण येते.
स्थानिक आकर्षण आणि धार्मिक स्थळे
अंबाजोगाईतील योगेश्वरी मंदिर देवी दुर्गा यांना समर्पित असून, हे धार्मिक महत्त्वाचे एक प्रमुख प्रतीक आहे. या प्राचीन मंदिराची अद्वितीय वास्तुकला आणि शांत वातावरण शहराच्या समृद्ध आध्यात्मिक वारशाचे दर्शक आहेत. अंबाजोगाईतील योगेश्वरी देवीचे मंदिर अत्यंत प्रसिद्ध आहे. कोकणी लोक, विशेषतः कोकणस्थ ब्राह्मण, आपल्या आराध्य देवीच्या दर्शनासाठी येथे मोठ्या भक्तिभावाने येतात. याशिवाय, जैन धर्मियांचे विमलनाथ, खोलेश्वर, मुकुंदराज स्वामी आणि दासोपंत महाराज यांची समाधी मंदिरे येथे आहेत.
अंबाजोगाईला हत्तीखाना म्हणून ओळखल्या जाणार्या दगडातील कोरीव लेणी आणि नुकतेच उत्खननात सापडलेले बाराखांबी महादेवाचे मंदिर यासारखी ऐतिहासिक ठिकाणे आहेत. बाराखांबी मंदिर परिसरात उत्खननादरम्यान अनेक प्राचीन मूर्ती सापडल्या आहेत, ज्यामुळे या क्षेत्राचे ऐतिहासिक महत्त्व वाढले आहे.
सदर बाजार परिसरात असलेले बडा हनुमान मंदिर देखील ऐतिहासिक दृष्ट्या महत्वाचे आहे. याशिवाय, नागनाथाचे मंदिर, सीतेची नहानी, आणि नागझरी कुंड यांसारखी ठिकाणे देखील प्रेक्षणीय आहेत. अंबाजोगाईतील या सर्व स्थळांनी शहराच्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक वैभवात भर घातली आहे.
ऐतिहासिक स्थळे
हत्तीखाना लेणी
बाराव्या शतकातील प्राचीन जैन लेणी, ज्याला ‘हत्तीखाना’ म्हणून ओळखले जाते, आजच्या काळात खूपच दुर्लक्षित आहेत. त्या लेण्यांनी अद्याप आपली अस्तित्व टिकवून ठेवली आहे.
आंबाजोगाईतील योगेश्वरी मंदिराच्या वायव्येला, जयंती नदीच्या डाव्या किनाऱ्यापासून फक्त २०० मीटरवर आणि इ.स. १०६६ मध्ये खोदलेली लेणी आहेत. यांना हत्तीखाना लेणी किंवा शिवलेणी गुहा, जोगाई मंडप किंवा जोगेश्वरी देवी लग्न मंडप असेही संबोधले जाते. उदयादित्य राजाच्या शासकाच्या काळात, १०६० ते १०८७ दरम्यान, या लेण्यांची खोदाई करण्यात आली. आज या लेण्यांचे संरक्षण महाराष्ट्र प्राचीन स्मारके आणि पुराशास्त्रीय स्थळे १९६०च्या अधिनियमानुसार करण्यात आले आहे.
लेण्यांचे प्रवेशद्वार दक्षिणेकडे आहे, आणि तेथे खडकात कोरलेले दोन भव्य हत्तीचे पुतळे आहेत, ज्यामुळे या लेण्यांचे नाव हत्तीखाना पडले असे मानले जाते. बहामनी काळात, या ठिकाणी हत्ती पाणी पिण्यासाठी येत असल्याचे काही संदर्भ आहेत.
लेणीतील मंडपाच्या आत साडेआठ चौरस मीटरचे एक प्रांगण आहे, जे चार दगडी स्तंभांवर स्थित आहे. प्रांगणात कुशलतेने खोदलेला ९.१४ x ९.१४ मीटर आकाराचा नंदी मंडप आहे, ज्यात नंदीची मूर्ती मध्यभागी आहे. प्रांगणाच्या चारही बाजूंना चार हत्ती आहेत, त्यातील एक हत्ती अपूर्ण अवस्थेत आहे.
लेण्यांच्या गुहांचा अंतर्भाग पूर्वी खूप आकर्षक असावा. एक गुहा ३२ खांबांवर स्थित आहे, जिथे शंकर आणि गणपतीच्या प्रतिमा कोरलेली आहेत. पूर्वेला एक सभामंडप आहे, ज्यात तीन प्राचीन गर्भगृह असावीत. नंदी मंडपाच्या शेजारी एक तुटलेला मानस्तंभ असावा, असे दर्शविणारी गोलाकार संरचना आजही शिल्लक आहे. इथे सापडलेला शिलालेख अंबाजोगाईच्या तहसीलदार कार्यालयात सुरक्षित ठेवण्यात आले आहे. या शिलालेखात महामंडलेश्वर उदयादित्य राजाने सेलू, राडी, जवळगाव आणि कुंभेफळ या गावांना लेण्यांच्या देखभालीसाठी इनाम म्हणून दिल्याचा उल्लेख आहे.
डोंगर उताराच्या सपाट भागावर आणि समृद्ध नदीकाठी खोदलेली ही लेणी आज अनेक मूर्त्या आणि दगडात कोरलेली हत्ती शिल्पे दुभंगलेल्या अवस्थेत आहेत. या नदीच्या किनाऱ्यावर आजही अनेक जैन आणि हिंदू मंदिरे दिसतात, ज्याचा सूचित करतो की प्राचीन काळी हा प्रदेश खूपच विकसित आणि संपन्न होता. पावसाळ्याव्यतिरिक्त, नदीची स्थिती अत्यंत दयनीय आहे. युद्धजन्य परिस्थिती किंवा अनुदानांच्या कमतरतेमुळे बरीच लेणी अपूर्ण राहिली असावी, असे जाणकारांचे निरीक्षण आहे. समृद्ध आणि संपन्न कालखंडाचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या या लेण्यांची आजची अवस्था पाहून आपल्या सांस्कृतिक वारशाबद्दल किती असंवेदनशील आहोत, हे स्पष्ट होते.
संत मुकुंदराज मंदिर
मुकुंदराज मंदिर जैन संत मुकुंदराज यांना समर्पित आहे, जे त्यांच्या अध्यात्मिक शिक्षणामुळे प्रसिद्ध झाले. त्यांच्या जीवनाची आणि शिकवणीची महत्त्वपूर्ण भूमिका जैन धर्मात मानली जाते.मंदिराचा स्थापत्यकाल १० व्या किंवा ११ व्या शतकाचा असावा असा मानला जातो, जेव्हा जैन धर्माच्या प्रभावी कालखंडात याची स्थापना करण्यात आली होती.
शिक्षण
अंबाजोगाईमध्ये प्राथमिक ते उच्च माध्यमिक स्तरापर्यंत शिक्षण देणाऱ्या सरकारी आणि खाजगी संस्थांसह अनेक शाळा आहेत. शहरामध्ये अनेक महाविद्यालये आहेत, ज्यात खालील गोष्टींचा समावेश आहे:-
योगेश्वरी महाविद्यालय:
योगेश्वरी महाविद्यालय मध्ये कला, विज्ञान आणि वाणिज्य शाखेतील पदवीपूर्व आणि पदव्युत्तर अभ्यासक्रम उपलब्ध आहे.
अंबाजोगाई अभियांत्रिकी महाविद्यालय:
अंबाजोगाई अभियांत्रिकी महाविद्यालयात विविध विषयांमध्ये अभियांत्रिकी अभ्यासक्रम उपलब्ध असून येथे शेकडो विद्यार्थी शिक्षण घेतात .
लातूर शहर ची माहिती साठी येथे क्लिक करा